TAVUK YEMİ NASIL YAPILIR?

HAMMADDE:
Yem üretim tesisinde sığır ve kanatlı olmak üzere iki çeşit hayvan için üretim yapılacaktır. Kanatlılar için tavuk ve civciv yemi, sığırlar için ise sığır süt yemi ve sığır besi yemi üretilecektir. Ayrıca sığırlar için granül sığır besi yemi ve granül sığır süt yemi de üretilecektir.
Söz konusu yemler için kullanılacak hammadde çeşitleri ve oranları aşağıda verilmiştir:
1. Tavuk Yemi: Oran: 
Kırık buğday %40
Ayçiçeği %20
Mısır %20
Fulfet (yağlı soya) %7,5
Soya tohumu küspesi %7,5
Mermer tozu %2
Tuz %3
2. Civciv Yemi: Oran:
Kırık buğday %25
Ayçiçeği %20
Mısır %20
Fulfet (yağlı soya) %15
Soya tohumu küspesi %15
Mermer tozu %2
Tuz %3
3. Sığır Süt Yemi Oran:
Kırık buğday %20
Arpa %20
Mısır %15
Kepek %20
Pamuk tohumu küspesi %20
Mermer tozu %2
Tuz %3
4. Sığır Besi Yemi Oran:
Kırık buğday %30
Arpa %30
Mısır %15
Kepek %10
Pamuk tohumu küspesi %10
Mermer tozu %2
Tuz %3
Ayrıca ilgili ürünler için aşağıdaki katkı maddeleri kullanılacaktır:
1. Kanatlı Yemleri İçin Oran:
Lisin %0,09
Methyonin %0,18
Soda %0,17
Civciv premixi (sadece civciv yemine) %0,32 Tavuk premixi (sadece tavuk yemine) %0,20 
Toksin bağlayıcı %0,14
DCP (sadece tavuk yemine) %0,12
Robiform %0,20 
2. Sığır yemleri için Oran:
Bentonit %0,30
Sütlü vanilya aroması %0,14

Organik Tavukçuluğa Başlama

Organik tavukçuluk yapmak isteyen müteşebbis öncelikle Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Ekolojik Tarım Komitesi (ETK) tarafından çalışma izni verilen herhangi bir Kontrol ve/veya Sertifikasyon kuruluşuna başvurur ve işletmesinden elde edeceği ürünlerin organik olarak değerlendirebilmesi için gerekli çalışmanın yapılmasını talep eder. Kontrol kuruluşu müteşebbisten istediği çeşitli bilgi ve belgeler yardımıyla başvurunun organik üretim yapmaya uygun olup olmadığına karar verir ve bunu Ekolojik Tarım Komitesi’ne bildirir. Kontrol kuruluşu, organik üretim yapmasını kabul ettiği ve sözleşme yaptığı müteşebbisi “Geçiş süreci”ne alır, bu sürecin sonunda yapılacak denetimlerle olumlu kanaat edinirse de müteşebbisin “Organik ürün etiketi” kullanmasına izin verir. Organik tavukçuluğa başlayan işletmelerde üretim süresince de hayvanların giriş ve çıkışı ile tüm tedavi uygulamaları için detaylı ve düzenli kayıtların tutulma zorunluluğu vardır (Anonim,2002b).

Geçiş süreci

Organik tavukçulukta geçiş süreci, organik üretime başlanmasından ürünün organik olarak kabul edilmesine kadar geçen süreç olup, sadece organik yumurta üretiminde kullanılacak yarkaların organik olmayan bir işletmeden sağlanması durumunda bu süre 90 gündür (Anonim, 2004). Fakat, yasal yönetmeliklere göre bu süre 6 haftadır (Anonim, 2002b). Kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşu geçiş sürecini kısaltabilir veya uzatabilir ve bu durum gerekli sürenin yarısından fazla olamaz. Kontrol ve/veya sertifikasyon kuruluşu kısaltma veya uzatma gerekçesini dönem raporunda komiteye bildirir. Etlik piliç üretiminde piliçlerin organik olarak nitelendirilmesi için günlük yaştan (en fazla 3 günlük yaştan) 10 hafta  boyunca organik olarak yetiştirilmeleri gerekmektedir (Anonim, 2002b).

Tavukların otlamasında kullanılacak organik mer’a tesisi  ve organik yem üretimi için yapılacak bitkisel üretim için geçiş süreci, tek yıllık bitkilerde 2 yıl, çok yıllık bitkilerde 3 yıldır. Tek yıllık kültürlerde ekim tarihi, çok yıllık kültürlerde hasat tarihi gözönüne alınır (Anonim, 2002b).

Arazi

Arazi seçimi ve kullanımında öncelikli kriter,  üretilmesi  öngörülen  organik tavuk ürünlerinin miktarı, hayvan sayısı ve organik yemin işletme içinden veya dışarıdan temin edilip  edilmeyeceğidir. Arazi topografyası yem materyali için yapılacak bitkisel üretime cevap verecek şekilde sulanabilir (mısır ve soya tarımı için) nitelikte olması, toprak işlemenin, bitki beslemenin ve bitki korumanın organik tarım esaslarına göre yapılması  zorunluluğu vardır. İdeal olan aynı arazi parçasında organik tavukçuluğu bitkisel ve hayvansal üretimin entegrasyonu ile yapmak olup, böylece daha az işletme dışından girdi kullanımı mümkün olacaktır. Genel olarak, 1000 adet tavuk kapasiteli organik yumurta tavukçuluğu işletmesine organik yem sağlamak için,  15-20 dekar organik mer’a ya ilave olarak; dane yem üretmek için yaklaşık 70 dekar araziye gereksinim vardır (Lampkin, 1990). Bunun yanında, organik bitkisel üretimde ve mer’a tesisinde, toprağın yapısı, seçilen bitki çeşitleri, bitki beslemedeki  yöntemler,  üretim yoğunluğu ve  planlaması (et, yumurta veya yumurta-et)  ve  arazinin etkin kullanımı gibi unsurlar arazi alanının tespitinde önemli faktörlerdendir. Arazide (mer’a) kimyasal gübreleme ve mücadele yapılmamış olmalıdır. Mer’a tesisi için, üçgül + festuka + brom karışımının ekimi iklim ve arazi koşullarına bağlı olarak önerilebilir.

Hayvan Kaynağı

Organik piliç eti ve yumurta üretimi için gereksinim duyulan hayvan kaynağı, civciv veya yarka olarak, organik üretim yaptığı bilinen bir damızlık işletmeden veya organik üretim için kabul edilebilir bir damızlıkçı işletmeden (salmonella riski olmayan) temin edilmelidir. Genetik olarak modifiye edilmiş hayvanlar organik üretimde hayvan kaynağı olarak kullanılamaz. Etlik civcivler günlük yaşta; yumurtacı yarkalar ise 16 haftalık yaşta olmalıdır (Lampkin, 1997). Civcivler en geç üç günlük  yaşta, yarkalar ise en geç 18 haftalık yaşta konvensiyonel işletmeden sağlanabilir (Anonim, 2002 a,b).

Hayvan kaynağı olarak, damızlık ebeveyn işletmelerden sağlanacak ticari hibritler kullanılabilir, fakat yapılan organik hayvancılığın sürdürülebilir olması için, uygun  genotip kullanımı ve ırk seçiminde genetik yapı farklılığının dikkate alınması ve bu genetik yapının erozyona uğramamasına özen gösterilmelidir.

Bakım ve yetiştirme işleri

Kümesler, tavuklara yeterli temiz hava ve gün ışığı sağlayarak, ekstrem hava koşullarından onları  koruyacak şekilde inşa edilmeli, kullanılan yapı materyalleri ve üretim ekipmanları, hayvan ve insan sağlığına zarar verici nitelikte olmamalıdır. Barınaklar şekilleri ve boyutları bakımından hayvanların doğal davranışlarını göstermelerine olanak sağlamalıdır. Et tavuğu için; barınak içi alan 10 tavuk/m² yada 21 kg canlı ağırlık/m²olmasına rağmen barınak dışı alan 4 m² için 1 tavuk hesap edilir. Yumurta tavuğu için, barınak içinde 6 tavuk/m² olmasına rağmen barınak dışı alan 4 m² için 1 tavuk hesap edilir (Anonim, 2002b).  Barınak içi alanda yeterli ölçüde ve sayıda, yemlik, suluk, tünek (tavuk başına 18 cm²), folluk (tavuk başına 120 cm²) altlıklı dolaşım alanı (iç alanın 1/3’ü,  imkan varsa kum havuzu) bulunmalıdır (Lampkin, 1997; Anonim, 2002b). Kümes  dışında da yemleme yöntemine göre değişmekle birlikte yeterli sayıda yemlik, suluk, yem (dane) serpitici,  kum havuzu, gölgelik veya sundurma olmalıdır.

Etlik piliç barınaklarında 4800, yumurta tavuğu barınakların da ise 3000 adetten fazla hayvan  barındırılmamalıdır (Anonim, 2002b).

Kümeslerde tavuklara temiz ve kuru altlık materyali sağlanmalıdır.Tavukların altlıklarını eşeceği ve kısmen tüketebileceğini dikkate alarak; altlık materyalinin de organik kaynaklardan sağlanması önerilmektedir (Anonim, 1992).

Tavukları vahşi hayvanlardan korumak için elektrikli çit ile kümesin çevresi veya kümesin ortada bulunduğu mer’a alanının etrafı çevrilmelidir (Lampkin, 1990).  Barınakta hayvanın  yaşına  uygun bir sıcaklık, havalandırma ve hava hareketi sağlanmalıdır (Mutaf ve ark., 2001). Barınak, hayvanların sakatlanma ve zarar görme riskini en düşük düzeye indirmelidir. Hastalık riskini ve parazit döngüsünü azaltmak için uygun bir gübrelik yöntemi yapılmalı, besin madde döngüsünün optimizasyonu, toprak ve su kirliliği en aza indirilmelidir (Anonim, 1998).

Organik tavukçuluk işletmelerinde,  sürünün büyümesi çevre kirliliğine yol açmamalı, yani hayvan sayısına bağlı olarak artan gübre miktarı işletmenin kullanılan tarımsal alanında nitrat kirliliğine neden olmamalıdır. Bu nedenle, tarımsal alanda biriken azot miktarı, yılda hektar başına 170 kg’ı aşmamalı, bunun için hektar başına barındırılacak hayvan sayıları et tavukları için 580, yumurta tavukları için ise 230′u aşmamalıdır (Anonim, 2002b). Hayvan sayısının artması durumunda artan  gübre miktarı başka işletmelerde  organik tavuk gübresi olarak değerlendirelebilir.

Eğer kümeste yapay aydınlatma kullanılacaksa doğal ve yapay aydınlatma kombinasyonu günde 16 saati geçmemelidir (Anonim, 1998).

Tavukların normal doğal davranımlarını gösterebilmeleri için, 100-200’lük gruplar halinde (Lampkin, 1990), en fazla 250’lik (Mutaf ve ark., 2001) gruplar halinde barınmalarına imkan tanınmalıdır. Tavuklar kafeste barındırılmamalıdır (Anonim,1998).

Üreticiler aldıkları sattıkları her tür hayvanın kayıtlarını tutmalıdır.Üreticiler hayvanları için satın aldıkları ve kullandıkları her tür yemi, ilaç uygulamalarını, başlama ve bitiş tarihleri itibariyle kaydetmelidirler.Üreticiler yaptıkları üretimle ilgili kayıtlarını en az 5 yıl saklamakla yükümlüdürler (Anonim, 1998).

Yemler ve hayvan besleme

Organik tavuk beslemede yem materyali olarak, organik bitkisel üretim kurallarına göre elde edilen yem materyalleri yanında, hayvansal kaynaklı organik veya konvensiyonel olarak üretilen süt ve süt ürünleri ile okyanus kaynaklı balık, diğer deniz hayvanları, bunların yan ürünleri kullanılabilir. Fakat, kesimhane yan ürünleri, hayvansal yağlar yem kaynağı olarak kullanılamaz (Anonim, 2002b). Tavuk yemi, genetik yapısı değiştirilmiş mikroorganizma ve yem maddeleri ile insan ve hayvan sağlığı açısından yasaklanan katkıları içermemelidir. Organik olmayan ve sınırlı düzeyde kullanımına izin verilen bir kısım katkı maddelerini (vitamin ve mineral preparatları) içerebilir (Anonim, 1992). Yem hammadeleri sentetik kimyasal gübre ve tarım ilacı kalıntıları içermemelidir.

Protein kaynağı yağlı tohumlu küspe kaynakları, üretimleri ve işlenmeleri aşamasında kimyasal solventler ile muamele edilmiş olmamalıdır (Anonim, 2002b). Yem hammaddelerinin öğütülmesi yada kırılması esnasında kullanılan ekipman ve aletler kimyasal maddelerle bulaşık olmamalıdır. Yemlerin depolama şartları iklime göre değişken olduğundan, yem materyalleri soğuk, kuru direkt    güneş  ışığı görmeyen depoda depolanmalıdır.

Organik piliç yemi, etlik piliçe sağlık, genotipine özgü  canlı ağırlık artışı ve yemden yararlanma ile pazarlanabilir özellikte karkas sağlamalıdır.   Organik yumurta yemi, yumurta tavuğuna sağlık, iyi   yumurtalama, orta (istenilen) büyüklükte yumurta yumurtlama, iyi kaliteli yumurta sarısı ve kabuk kalınlığı  sağlamalıdır.

Yem ham maddeleri aynı işletmeden veya aynı bölgeden olmasına özen gösterilmelidir.  Tavukların besin madde ihtiyaçlarının  yaklaşık %20-30’si organik mer’ada karşılayabileceği dikkate alınarak yem formülasyonunda gerekli düzeltmeler yapılabilir.

Hazırlanacak karma yem, tavukların besin madde gereksinimlerine göre dengelenmeli, sadece organik tarımsal ürün endüstrisinin yan ürünleri yem katkısı olarak kullanılmalı, sentetik renklendirici maddeler kullanılmamalıdır.

Organik yem üretiminin yetersiz kaldığı ekstrem hava koşulları gibi durumlarda, tavukların rasyonlarında, önerilen sınırlamalardan istisna olarak, ülkelerin ilgili makamları belirli bir bölgede, kısa bir süre için daha yüksek oranda konvansiyonel yem kullanımına izin verebilir. T.C. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Yönetmeliği 2002’ye göre de, bu oranın % 40’a kadar artırılabileceği şeklinde bildirilmektedir. Sadece mer’aların yetersiz olduğu durumlarda ise, toplam günlük rasyonun KM’sinde izin verilen konvansiyonel yem tüketimi en fazla % 25’dir.  Ayrıca ilgili makamlar,  günlük rasyonlarda geçiş sürecinde olan yemlerin %30 oranına kadar, bu süreçte yemler aynı işletmeden sağlandığı taktirde %60 oranına kadar kullanımına müsaade edebilir.

Tahıllar etlik piliç karma yemine % 65 oranında girmelidir. Bu hayvanların günlük besin madde ihtiyaçlarının karşılanmasında taze ot, silaj veya kuru ot gibi kaba yemler de kullanılabilir (Anonim, 2002b).

Tavuk karma yemi; üre, büyüme uyarıcıları, hormon,  antibiyotik ve koksidiyostat içermemelidir. Bunun yanısıra, probiyotik, enzim, organik asitler, tahıl kırıntıları, melas ve tuzun kullanılmalarına izin verilmektedir. Yem koruyucusu olarak; bakteri ve enzimler, gıda endüstrisi yan ürünleri, bitkisel kaynaklı ürünler kullanılır, sentetik koruyucular özel iklim şartlarında kullanılır. Sertifika kuruluşu doğal yada doğal olmayan asetik asit, formik asit, propiyonik asit, vitamin ve minerallerin kullanılacağı şartları belirler. Hazırlanacak karma yemde mutlaka vitaminler, mineraller, protein, ve/veya amino asitler ve esensiyel yağ asitleri bulunmalıdır. Yeşil otları tüketecek olan tavuklar başta b-karoten olmak üzere bir çok vitamin gereksinimleri de karşılayabileceklerdir. Ayrıca, karma yemin içine yulaf, keten tohumu ilave ederek tavukların bağışıklık sistemleri de geliştirilebilir (Anonim, 2002a).

Organik olarak elde edilen pamuk tohumu küspesi tavuk rasyonlarının %10’nunu aşmamalı ve damızlık yumurtacılarda rasyonun %5’ni aşmamalıdır. Tavuk rasyonlarında PTK kullanıldığında,  ayrıca rasyone ek olarak lisin ve metionin kaynağı eklenmelidir. Fakat, organik tarım kriterlerine göre   sentetik saf amino asitlerin kullanımı yasaklanmıştır (Anonim, 2000a,2002a).

Yeme katılan vitamin ve mineral kaynakları doğal olmalıdır. Vitamin kaynağı olarak filizlendirilmiş tohumlar, bira mayası gibi, mineral kaynağı olarak da kireç taşı, mermer tozu, su yosunu gibi kaynaklar kullanılmalıdır. Sınırlı düzeyde kalmak şartı ile organik olmayan vitamin ve mineral prearatları da organik hayvansal üretim içinde kullanılabilinir (Anonim, 1992). Karma yem içinde,  DCP, MCP, MAP (mono amonyum fosfat) gibi sanayi ürünü mineraller ve yine sanayi ürünü vitaminlerin kullanımı sınırlı düzeyde tutulmalıdır.  Nilsen ve ark (2004) broyler bitirme yemine %0.3 oranında ilave ettikleri ekmek mayası ile, ilave edilmesi gereken vitamin+mineral premixi’nin 2/3 ‘nün karşılayacabileceğini saptamışlardır. Bunun yanında %1 yeme formik asit ilavesinin broyler yemilerinde kullanılan antibiyotik olan avilamycin’e eşdeğer olabileceği tespit edilmiştir (Garlia ve ark., 2004).

Tıbbi ve aromatik bitkilerin farklı kısımları ve ekstratları toksik etkileri olmadığının belirlenmesinden sonra yem katkısı olarak kullanılmalıdır: Antikoksidiyal  olarak; Holerrhena antidysentrica + Berberis aristata + Embelia ribes + Acorus calamus karışımı (Misra, 1993),   Pulsatilla koreana ve Sophora flavescens kökü, Quisqualis indica meyvası ile Artemisia annua ve Polygonum aviculare’nın tüm vejetatif aksanı (ByeungGie, 1995) kullanılmıştır. Saini ve ark (2004a,b) Oregano’ dan  sağlanan esensiyal yağları Necrotic enteritise karşı olduğu gibi  antikoksidiyal amaçlı olarak da kullanmışlardır. Newcastle hastalığına karşı; Aglaia elaegrioidea + Zingiber capitatum + Cassia fistula + Acacia raddiana karışımı (Singh ve ark., 1994)  kullanılmıştır. Performans arttıcı ve yumurtada kolesterol düşürücü olarak; Yucca schidigera tozu (Malecki ve ark., 1995; Kutlu ve ark., 1998, 2001)  kullanılmıştır. Renklendirici olarak; kadife  çiçeği ve kımızı biber exstratını (Kırkpınar ve Erkek, 1997) kullanılmıştır.  Anabolizan olarak;  Peganum harmala yağı (Yaqeen ve ark., 1999) ve kalsinogenik olarak; Solanum malacoxylon, Cestrum diurnum, Trisetum flavescens and Nierembergia veitchii) ekstarktları (Mello ve Habermehl, 1995) kullanımlarına ilişkin literatür bilgilerine ulaşılabilir. Ayrıca, daha ileri biyokimyasal çalışmalardan sonra Ferula eleaochytris (çakşır) tozunun anabolik etkisinin (Şahin ve ark., 2004) olup olmadığı anlaşılacaktır.

Yukaridaki ve benzeri çalışmalardan  elde edilen sonuçları uluslararası ilaç firmaları değerlendirerek  çok sayıda farklı isimlerde “doğal katkılar”  elde etmişler ve bunlar tavukçuluk endüstrisinde kullanılmaktadır. Bunlar, elde ediliş yöntemlerindeki metodlar ve taşıyıcı solusyonlarının  özellikleri dikkate alınarak kullanılabilir.

Karma yemlerin hazırlanmasında tavukların besin madde gereksinimleri yanında, organik yem materyalinin organik üretimden kaynaklanan yeni besin madde içeriklerinin  dikkate alınarak yem tabloları organik yem analizleri geliştirilmelidir. Tavukların besin madde gereksinimleri dikkate alınarak Pearson Kare, deneme–yanılma veya hazırlanmış hazır paket  programları kullanılarak  işletme için özel karma yem,  mevcut organik yem materyallerine göre hazırlanabilir. Organik sertifikalı örnek tavuk yemleri Çizelge 1’de verilmiştir.

Çizelge 1. Örnek organik tavuk yemleri (organik soya ve mısıra dayalı sertifikalı yemler (Anonim, 2002b)

Etlik piliç büyütme yemi (3- 8 haftalık yaş )

Ham protein            Minimum   %19.00

Lisin                            Minimum   %1.08

Metionin                   Minimum   %0.45

Ham yağ                   Minimum   %3.00

Ham selüloz            Minimum   %4.00

Ca                               Minimum   % 0.90    Max. %1.20

P                                 Minimum   %0.70

Tuz                            Minimum   %0.20     Max. %0.50

Etçi damızlık yarka yemi (12-16 haftalık yaş)

Ham protein            Minimum   %16.00

Lisin                            Minimum   %0.60

Metionin                   Minimum   %0.31

Ham yağ                  Minimum   %3.00

Ham selüloz           Minimum   %4.00

Ca                               Minimum   % 0.90    Max. %1.20

P                                 Minimum   %0.60

Tuz                            Minimum   %0.20     Max. %0.50

Erken dönem yumurta tavuğu yemi (16-40 haftalık yaş)

Ham protein             Minimum   %17.00

Lisin                             Minimum   %0.90

Metionin                    Minimum   %0.43

Ham yağ                    Minimum   %2.50

Ham selüloz              Minimum   % 4.00

Ca                                 Minimum   %3.60     Max. %4.30

P                                   Minimum   %0.60

Tuz                              Minimum   %0.20     Max. %0.50

Organik tavuk yemi hazırlamak için;  %50 oranında tahıl karışımı (buğday, tritikale, mısır, arpa)  ile %35 oranında expeller soya fasulyesi ile ayçiçeği küspesi, % 5 yonca unu ve %10 oranında mineral + premix kullanımı ile %16 ham protein ve 2400 Kcal ME içeriğine ulaşılabilir. Etlik piliç yemi hazırlamak  için ise; %50 tahıl karışımı ve %44 expeller   ayçiçeği ve soya fasulyesi küspeleri ile %2 mısır gluten yemi, %1 bitkisel yağ ve %3 oranında mineral ve premix kaynağı ile yaklaşık %20 ham protein ve 2900 Kcal ME içeriğine ulaşılabilir. Fakat, hazırlanacak yumurta yeminde metionin içeriği %0.3’dan az olmamalı, etlik piliç yeminde de lisin içeriği %1’den az olmamalıdır (Zollitsch ve Baumung, 2004).

Birim  organik karma yemde (kg) bulunması gereken metabolik enerji değeri, NRC(1994) standartlarında belirlenen   tablo değerlerinden  küçüktür. Bunun sebebi,  serbest dolaşım ve organik mer’a da otlatım ile  tavuğun bu enerji açığını daha doğal yollardan sağlanmasını teşvik içindir. Zira, tavukların isteğe bağlı yem tüketimlerinin kontrolü, yemlerin enerji içeriği ile doğrudan ilgilidir.

Hayvanlar %100 iyi kaliteli organik yemle beslenmelidir. Yemlerinin tümünü organik üretimden sağlayamayan üreticilere, özel zaman sınırlamaları ve şartlarında en fazla tavukların yıllık kurumadde tüketiminin ancak %15’i kadar konvansiyonel yem kullanılabilir (Anonim, 2004). Zorunlu durumlarda; sırasıyla,  önce sertifikalı organik yemleri, henüz sertifikalanmamış organik yemleri, 2 yıldır organik üretim yapan çiftliklerden alınan yemleri, 1 yıldır organik üretim yapan çiftliklerden alınan yemleri ve son çare olarak da konvensiyonel yemler kullanılmalıdırlar (Anonim, 1994).

Tavuklara sunulan yem, onların doğal yem yeme davranışlarını sergilemesine yardımcı olacak formda ve sindirim   ihtiyaçlarını karşılayacak nitelik ve nicelikte olmalıdır.

Tavuklara 10mg/L düzeyinden daha az nitrat içeren içme su verilmelidir (Anonim, 1998).

Tavuklar kesinlikle aç ve susuz bırakılmamalı, yeterli yemlik ve suluk uzunluğuna sahip yemlik ve suluklarla kümes içi ve gerekirse kümes dışı donatılmalıdır.  Tavuklara sunulan karma yem, hayvanın tüm besin madde gereksinimini karşılar nitelikte olmalıdır (ad lib).  Fakat, organik tavuk çiftliğinde, organik tarımın gereği tüm besin maddelerini aynı yemle tavuğa sunmak, pratikte işletmenin dışa bağımlılığını arttırarak karlı olmasını güçlendireceği göz ardı edilmemelidir. Tavuklar serbest dolaşımda seçmeli olarak besin madde gereksinimlerinin yaklaşık %20-30’nu  organik mer’a dan karşılayabilirler. Karma yemin yanında seçmeli olarak, daneler (buğdaygil ve baklagil) ve mineral kaynaklarından hayvanın kendi yemini kendilerinin yapmalarına imkan tanınabilir. Tavuklar diğer çiftlik hayvanları gibi kendi yemlerini kendileri formüle etme  yeteğine sahiptirler (Forbes, 1995). Zira, sıcaklık stresine maruz bırakılan broyler civcivler vitamin C ekli yemi  doğru seçme yeteneği göstermişlerdir (Kutlu ve Forbes, 1993).

Performans verileri

Kristensen (1996), Danimarka’da yaptığı bir çalışmada ticari organik tavukçuluk işletmelerinde (2214, 2445, 3899 ve 4634 tavuk kapasiteli) tavuk başına yıllık yumurta üretimini 207-277 adet, ortalama yumurta ağırlığını 60-66 g, yumurtalama oranını %67-81 arasında ve yemden yararlama oranını 2.9-3.1 arasında değiştiğini saptamıştır. Lampkin(1997)’nin yaptığı hesaplamalara göre; organik olarak yetiştirilen tavuklar 72.haftaya kadar üretecekleri yumurtanın 270 adet ve kg yumurta ağırlığı için tüketilecek yemi 2.95’dir. Bu rakamlar Danimarka Tavukçuluk Konseyinin verdiği rakamlara benzerlik göstermektedir. Danimarka’da organik yumurta üretimi ile konvensiyonel yumurta üretimi performans ve fiyatlandırma bakımından   Çizelge 2’de karşılaştırılmıştır.

Organik yumurtacı  tavuk ve broyler piliçlerinin kümes içi ve dışındaki davranımları Şekil 1-4 ‘de verilmiştir.

Çizelge 2. Danimarka’da Kafeste Yumurta Tavukçuluğu ile Organik Yumurta Tavukçuluğunun Karşılaştırılması (Hermansen ve Horsted, 2004).

Parametre

Konvensiyonel

(kafes sisteminde beyaz yumurtacı)Organik

(kahverengi yumurtacı)Yem tüketimi,

g/ tavuk112131Yumurtlama oranı,%8774Ölüm Oranı, %515Yemden yararlanma,

kg yem:kg yumurta2.072.811 kg yumurta fiatı, DKK5.8914.21

DKK: Danimarka para birimi

Olsen ve Rossiter (2001) taşınabilir barınaklar (3×4 m) kullanarak yaptıkları organik piliç üretiminde;  100 Cornish Rock hattı  broyler civcivleri  yonca-çayır tarlasında rotasyonlu olarak günlük dolaşımına izin vermişler ve organik mısırın da aynı işletmeden fakat soya küspesinin dışarıdan satın alarak kullanmaları durumunda, işletmede piliç başına yem maliyetini 1.30 $ arasında olduğunu ve broylerlerin 81.günün sonunda 3.23 kg canlı ağırlığa ulaştığını saptamışlardır. Lampkin (1997) Lewis ve ark(1997)’nın datalarını kullanarak; 81.gün kesim yaşına göre broyler piliçlerin 2.75 kg canlı ağırlığa (toplam 12.4 kg yem tüketimi ve 4.5 yemden yararlanma oranı) ulaşacaklarını hesaplamıştır.

Ürün etiketlendirme

Organik olarak elde edilecek tavuk eti veya yumurtanın etiketi üzerinde organik üretim metodunun yapıldığını T.C Tarım ve Köyişleri Bakanlığının yada ilgili sertifika veren kuruluşun onayladığı belirtilmelidir.Bunun yanında, ilgili organik ürünün üretilmesinde kullanılan yem kaynağının % kaç organik orijinli olduğu (en az %95 i organik orijinli olmalı) ham madde esasına göre belirtilmelidir. Eğer ürün tam organik olarak henüz üretilmiyorsa, etiket üzerinde “organik üretime geçiş ürünü” olduğu net olarak belirtilmelidir. Ürün üzerinde sertifika veren kuruluş ve organik ürün logosu (Anonim, 2002b) bulunmalıdır.

Sonuç

Organik tavukçulukta, organik bir sürünün oluşturulması ve tavukların sağlığını organik bir yetiştirme ve besleme ile korumak suretiyle sağlıklı hayvanlardan sağlıklı ürünlerin elde edilmesi amaçlanmaktadır (Şayan ve Polat, 2001). Sonuçta; organik tarım kriterlerine göre elde edilecek tavukçuluk ürünleri ile insanların daha sağlıklı ve güvenilir hayvansal gıdalarla beslenmeleri ve, ayrıca, entansif üretime nazaran daha doğal koşullarda bakım ve beslenme ile hayvanların fizyolojik olarak daha rahat olmaları beklenmektedir.

Organik tavukçuluk

Kaynak: Şahin, A., Kutlu, H.R., Görgülü, M. 2004. Organik Tavukçuluk: Organik Tarım Prensiplerine Uygun Bakım ve Besleme ile Piliç Eti ve Yumurta Üretimi. 12.Zootekni Bilim Kongresi, 1-3 Eylül 2012, Isparta.

Özet: Organik tavukçuluk,  tavukların beslenme ve sağlık koruma önlemlerinde sentetik olarak üretilen besin ve kimyasal maddelerin kullanılmamasını öngören, tavukların doğal davranış ve fizyolojilerini rahatsız etmeyecek şekilde beslenme ve çevresel isteklerinin karşılandığı bir tavukçuluk üretim sistemdir. Bu sistemde üretilen tavukçuluk ürünleri, kalite kontrol ve standardizasyondan sonra ancak “organik tavukçuluk ürünleri” olarak nitelendirilir.

Organik Tarım Standartlarına göre, uygun bir şekilde organik tavukçuluk yapabilmek için, tavuk beslemede kullanılacak yemlerin, tamamıyla organik tarım prensiplerine göre üretilen, iyi kalitede yem ham maddelerini içermesi gerekmektedir. Sadece, organik bitkisel ürünlerin uygun metotlarla işlenmesi sonucu elde edilen yan ürünler, organik tavuk beslemede kullanılabilir. Sentetik renklendiriciler, antibiyotikler, büyümeyi uyarıcı hormon ve benzeri yem katkı maddeleri, iştah açıcılar, üre, hayvansal yan ürünler, saf amino asitler ve genetik olarak modifiye edilmiş yem hammaddeleri veya mikroorganizmalar gibi suni yollardan sağlanan yem ve yem katkı kaynakları organik tavuk beslemede kullanılmamalıdır. Bunun yanında,  vitamin, iz elementler ve diğer yem katkıları için alternatif olarak tıbbi ve aromatik bitkilerin farklı kısımları veya bunların özütleri gibi doğal kaynaklar kullanılmalıdır. Tavukların içme suları, sağlığa zararlı kalıntı madde içermemeli ve sürekli olarak hayvanların tüketimlerine sunulmalıdır. Tavuklara, organik tarıma dayalı bitkisel üretim sonucu oluşturulan kümes etrafındaki mer’a alanlarında yeterli otlama imkanı sunulmalıdır. Tavukların bir günlük yaştan itibaren organik yemle beslenmeleri ve organik mer’adan da rotasyonlu olarak yararlanabilmeleri sağlanmalıdır. Ayrıca, tavukların yemlenmelerinde kullanılacak  ekipman ve barınak içi yapılanma, hayvanların doğal davranış ve fizyolojilerini rahatsız etmeyecek şekilde planlanmalıdır.

Organik piliç eti ve yumurta üretimi için gereksinim duyulan hayvan kaynağı, civciv veya yarka olarak, organik üretim yaptığı bilinen bir damızlık işletmeden veya organik üretim için kabul edilebilir bir damızlıkçı işletmeden temin edilmelidir. Günlük yaşta etçi civcivlerin 12 haftalık  organik tarım standartlarına uygun bakım ve besleme uygulamaları ile yaklaşık 3-4.5 civarında bir yemden yararlanma oranı ile 2-3 kg pazarlanabilir canlı ağırlığa ulaşmaları hedeflenir. Günlük yaşta temin edilen yumurtacı civciv veya daha ileri yaşta temin edilen yarkalar, organik hayvan bakım ve besleme ilkelerine göre yapılacak büyütme ve yumurta dönemi beslemesi ile 72 haftalık yaşa kadar yaklaşık 3 civarında bir yemden yararlanma oranı ile tavuk başına 270 adet yumurta üretimi hedeflenir. Öte yandan, organik yumurta üretiminde, konvensiyonel bir damızlıkçı işletmeden temin edilen yarkaların ürettikleri yumurtalar, en az 6 haftalık bir geçiş  döneminden sonra “organik yumurta” olarak nitelendirilebilir.  Sonuçta; organik tarım kriterlerine göre elde edilecek tavukçuluk ürünleri ile insanların daha sağlıklı ve güvenilir hayvansal gıdalarla beslenmeleri ve, ayrıca, entansif üretime nazaran daha doğal koşullarda bakım ve beslenme ile hayvanların fizyolojik olarak daha rahat olmaları beklenmektedir.

Giriş

Dünya tarımındaki bazı problemler (aşırı  tarımsal ürün  üretim ve israfı, tarım sektöründeki ve tüketicilerdeki gelir dağılımdaki dengesizlikler, ekolojinin pestisit ve diğer kimyasal  birikimlerden dolayı bozulması, sağlıklı ve güvenilir gıda arayışları, kırsal kesimden yaşayanların sayısının giderek azalması, entansif tarım kaynaklı hastalık riskleri gibi) organik tarım yönünde yasal yapılanmalara ve bunların uygulamalarını zorunlu hale getirmiştir (Lampkin, 1990).

Organik tarım, toprak-bitki-hayvan arasında karşılıklı bağımlılık esasına dayanan, toprağın organik maddesinin iyileştirilmesi yanında bitki ve hayvanların beslenme gereksinmelerini karşılanması ve neticede insanların çevre dostu bir üretimle sağlıklı ve güvenilir şekilde beslenmelerine imkan tanıyan bir üretim faaliyetidir. Başlangıçta, organik hayvancılığın  maliyeti yüksek olsa da, “gelecek nesillere daha  sağlıklı ve yaşanabilir bir Dünya bırakmak” uğruna yapılması gereken bir tarımsal faaliyettir. Konvensiyonel hayvancılığın en yoğun bir şekilde uygulandığı tavukçuluk sektöründe de diğer tarım faaliyetlerinde olduğu gibi insan ve çevre       dostu üretim metodlarının geliştirilmesine ve yaygınlaştırılmasına gereksinim vardır. Organik tavukçuluk, tavukların beslenme ve sağlık koruma önlemlerinde sentetik olarak üretilen besin ve kimyasal maddelerin kullanılmamasını öngören, onların doğal davranış ve fizyolojilerini rahatsız etmeyecek şekilde beslenme ve çevresel isteklerinin karşılandığı bir üretim sistemdir. Bu sistemde üretilen tavukçuluk ürünleri (et, yumurta), kalite kontrol ve standardizasyondan sonra ancak “organik tavukçuluk ürünleri” olarak nitelendirilir.  Bu bildiride; ulusal ve uluslararası yasa ve yönetmeliklere göre belirlenen organik tarımın tavukçulukla olan kısımları hayvan besleme ve genel ziraat bilgileri ışığında uygulanabilir tarzda  özetlenmeye çalışılmıştır.

Civcivden Tavuga kadar olan bakim sureci ve arac gerecleri

YUMURTA TAVUKÇULUĞU 

Günümüzde ve teknik anlamda tavukçuluk, belirli bir kapasitenin üzerinde, bilimsel yöntemler uygulanarak ve karlılık amacıyla üretim yapılan, ekonomik bir uğraşı alanı olarak kabul edilmektedir. Bunun yanında  üreticilerin gereksinimini karşılamak amacıyla küçük bir alanda ve az sayıda hayvanla da yapılabilmektedir. Bu şekilde üretici aile bireylerinin boş zamanları ile kullanılmayan iş güçlerinin değerlendirilmesi ve bireylerin ülkesel üretime katkısı sağlanmış olmaktadır. Ülkemizde oldukça önemli bir oran tutan modern işletme yöntemleriyle çalışan küçük tavukçuluk işletmeleri  (2.000 kapasite), yapılan araştırmalar sonucunda, bir üretici aileye köy düzeyinin çok üstünde bir gelir sağladığı belirlenmiştir. 

Başarılı bir tavukçuluk iyi ve sağlıklı civcivlerle başlar. Kaliteli civcivden kaliteli piliç gelişir, kaliteli piliçden kaliteli tavuk gelişir.öyleyse başlanğıçda civcivin iyisini bilmek, bulmak gerekir. 

Nasıl bir civciv ?

Civcivler güvenilir kuruluşlardan alınmalıdır. Hepsi aynı yaşta olmalıdır. Hepsi bir örnek olmalıdır. Geniş ve yuvarlak başlı, parlak gözlü, kırmızı ibikli ve sakallı, uzun ve geniş sırtlı, parlak ve sık tüylü, kuyrukları yukarı meyilli, bacakları sağlam yapılı olmalıdır.
 

Civciv Döneminde Bakım Ve Büyütme Teknikleri

Başarılı bir yetiştiricilik için civciv, piliç ve tavuk döneminde bakım, besleme ve büyütme teknikleri önem taşır. Kuluçkadan yeni çıkan civcivler, çevre koşullarına oldukça duyarlıdır. Bu nedenle ve özellikle ilk haftalarda özel bakım isterler. Civcivler kümese alınmadan bir hafta önce kümeslerin hazırlanması gerekmektedir.

 Civciv Gelmeden önce Yapılacak İşlemler 

Kuluçkadan yeni çıkan civcivler çevre şartlarına oldukça duyarlıdır. Bu nedenle ve özellikle ilk haftalarda özel bakım isterler. Civcivler kümese alınmadan en az bir hafta önce binanın bakım ve temizliği yapılmış olması gerekir. Kuşların ve farelerin kümese girmeleri önlenmelidir. İlk günlerde zararlı hava akımını önlemek için bacalar kapatılmalıdır. Kümesler kapalı tutulmalıdır. Ana makinelerinin çalışıp çalışmadığı kontrol edilmelidir. Civcivler kümese gelmeden 24 saat önce kümes sıcaklığı ayarlanmalı ve ana makineleri çalıştırılmalıdır. Kümesin uygun bir tarafına civciv adedini, ölen veya satılanları, yem tüketimini, aşılamaları, kullanılan ilaçları yazmak için kümes kontrol kartı konmalıdır.

Civcivin  Basacağı Zeminin Hazırlanması
 

Civciv kümesine önceden toz kireç serpilir. Daha sonra kümes ızgarasız ise altlık olarak 5-10 cm kalınlığında talaş veya saman serilir. Altlığa konulacak talaşın iri planya talaşı olması ve reçinesiz olması istenir. Talaşın içinde yabancı maddeler (naylon kırpıntısı, tel parçası, taş vs.) olmamasına dikkat edilmelidir.

 Altlık hafif olmalı ve nem oranı % 20 civarında olmalıdır. Civciv büyütme kümesi ızgaralı ise ızgaraların yeterli kısmının üzerine ufak gözlü tavuk teli serilir. Yavruların ayaklarını zedelemeyecek şekilde sabitleştirilir.

Suluk ve Yemliklerin Hazırlanması

Yemlik ve suluklar temizlenir ve dezenfektanlı su ile güzelce yıkanır. Civciv suluklarının akıtmazlık kontrolleri yapılır. Otomatik suluk sistemi varsa sulukların her biri sökülmeli, parçaları teker teker elden geçirilmeli, pas tutmuş metal parçalar gaz ile temizlenip hafifçe yağlanmalıdır. Bilhassa yağlar kontrol edilmelidir. Nippel suluk kullanılıyorsa, teker teker nippeller gözden geçirilmelidir. Eğer otomatik yem konveyörü varsa bakıma alınmalıdır. Otomatik yem konveyörü, civcivler 3 haftalık olana kadar çalıştırılmaz. Kümesin su deposu da temizlenmelidir. 

Civciv Isıtıcılarının ( Ana Makinesi ) Hazırlanması ve Bakımı 

Civcivlerin sıhhatli ve zayiatsız büyümeleri için onlara sıcaklık temin eden gereçlerin olması lazımdır. Bunlarda ana makineleridir.

 Ana makineleri civcivleri sıcak tutar. Isı 32-35 0C arasında olmalıdır. Isı asla 15C‘nin altına düşmemelidir. Civcivler 4-5 hafta ana makinesine muhtaçtır. Sonra gerek kalmaz.

 Ana makineleri 2 türdür :

 Yer tipi ana makineleri ( elektrikli, bütangazlı, infaruj gibi )

 Kafes tipi ana makineleri ( battery tipi )

 Civcivler, küçük işletmelerde soba veya her dairenin tam üst ortasına yerleştirilen bütan gazlı veya elektrikli radyanlarla ısıtılırlar. Bunun için civciv gelmeden önce sobalar yakılıp kontrol edilmeli, bu arada sobaların sürekli yakılacağı gözden kaçırılmamalıdır. Radyanlar kontrol edilip, içlerine dolmuş civciv tozları silkelenmelidir. Elektrikli radyanlar kontrol edilirken kümesin elektrik ve prizleride kontrol edilmelidir. Radyanların yerden yükseklikleri genelde bir insan boyundadır. Radyan civarındaki ahşap kısımlar korunmalıdır. 

Radyanlar yere çok yaklaştırılmamalıdır. Altlık ve çevredeki eşyaların  ateş alıp yangın çıkarabileceği unutulmamalıdır.

 Yer tipi ana makineleri 400-500 civcive yeterlidir. Çok katlı ana makinelerinde her bölmeye 100 civciv konabilir. Kafes sisteminde 4 haftalığa kadar metre kareye 60 civciv daha sonra 25 piliç konabilir.

  

Resim 1: Ana makinesi ve civcivler

 Civciv Büyütme Dairelerinin Hazırlanması

 İlk 10-15 günlük civcivleri ısı merkezlerinde yemlik ve suluk civarında tutabilmek için her 600-800 civcive 3-3,5 m çapında ve 35-50 cm yüksekliğinde karton ve duralitten daireler hazırlanır. Daireler içine isabet eden alanlarda altlıkların üzerinin kağıtla kaplanması belirli bir süre için yararlıdır.

 Civcivler Geldiği Gün Yapılacak İşlemler

 Civcivleri getiren aracın çiftliğe girerken mutlaka dezenfekte edilmiş olması gerekir. Civcivlerin taşındığı kutular yıkanabilir maddelerden değilse derhal imha edilmeli, aşıları yapılmamışsa aşıları da yapılarak ısıtıcıların yanına yavaş yavaş bırakılmalıdır.

 Civciv Dönemi ( 0-8 Hafta )

 Yer İhtiyacı

 İyi bir yetiştirici, kümesine koyacağı civcivlerin sayısını, vereceği zayiatı da düşünerek yer ihtiyacını iyi hesaplamak zorundadır. Pekçok yetiştirici sıkışık yetiştirme sonucunda üniform olmayan bir sürü elde etmektedir.

Kümeslerde normal şartlarda
Yaş ( hafta )	Yerde	Kafeste
0-2	40	75
2-6	25	60
6-8	15	---

 civciv konulabilir.

 Izgaralı kümeslerde civcivlerin altına konulan tel 4-5 haftalık olunca kaldırılmalıdır. Civcivlerin altlarına serilen kağıt ise 10 günlük olunca kaldırılmalıdır.

 Yem ve Su İhtiyacı

 Civcivler kuluçkadan çıktıktan en geç 24-48 saat sonra yem yemeye ve su içmeye başlamış olmalıdır. Bu süre ne kadar az olursa o kadar olumlu sonuçlar alınmaktadır. Civcivlere ilk günlerde el sulukları ile su, el yemlikleri ile yem verilir. Suluklara günde iki kez taze su konulur. Daha sonra günde bir defa yeterlidir. Civcivlerin ilk haftasında civciv başına 2 cm, 15 günden sonra 2,5 cm suluk kenar uzunluğu hesap edilir.

 Kafes içinde altıncı haftaya kadar 15-20 civcive bir damlalık suluk (nipel) sağlanmalıdır. Ayrıca yedi günlüğe kadar her 20 civciv için bir civciv suluğuda bulundurulmalıdır. Unutmayalım ki sekiz haftalık 1000 adet piliç günde 130 litre su tüketir. 12 haftalık olunca su tüketimi 175 litreye yükselir.

 Su sıcaklığının 17-22 derece olması tavsiye edilir. Civciv yemlikleri plastik ise 50-60 hayvana bir  yemlik yeterlidir. Otomatik yemlikler ve uzun yemlikler kullanılıyorsa civciv başına 4 cm yemlik mesafesi ayarlanmalıdır.

 Sonra bu aralık 10 cm’ ye çıkarılmalıdır. Tüp yemliklerde bir yemlikten 25-36 piliç yem yiyebilir.

 Civciv döneminde civcivler % 20 proteinli 2800 kcal / kg metabolik enerjili yemlerle beslenir. Bu devrede bir civciv yaklaşık 2,5 kg yem tüketir.

Resim 2: Yemlikler ve suluklar

 Isı İhtiyacı

 Civciv koyacağımız yerin, oda ve civciv seviyesinin sıcaklıkları aşağıdaki gibi olmalıdır.

Yaş( hafta )	Oda Sıcaklığı (oC)	Civciv seviyesi (oC)
1	24-27	33
2	22-25	30
3	20-23	27
4	18-20	24
5	18	21
6	18	18

 Civciv büyütme daireleri 15 günden sonra kaldırılabilir.

 Havalandırma İhtiyacı :

 Civcivlerin kümese geldiği ilk iki gün hava bacaları ve pencereler kapalı bulunmalıdır. 3 günden sonra, koku hissedilince havalandırma yapılır. Havalandırma,  kümes oda sıcaklığı radyan altında istenen sıcaklık seviyesine kadar çıktığı zaman yapılmalıdır. Havalandırmada hava ceryanı  olmamasına dikkat edilmelidir. Civciv kümeslerinde gerekli hava miktarı bir civciv için   0,83 metreküp / saat olmalıdır.

 Hava Kirliliği: 

Civciv ve piliçlerde ter bezi yoktur. Vücüttaki su , idrar solunum yoluyla atılır. Onun için kümesin nemi artar, havası bozulur. Kümeste amonyak kokusu oluşur. (Bu koku genizde yanma, gözlerde yaşarma yapar.)

 Tamamen kapalı kümeslerde, termostatlı vantilatörler havalandırmayı sağlar. Açık kümeslerde perde ve kepenkler günde birkaç kez açılıp kapatılır. Civcivler 2-3 haftalık olunca perdeler kaldırılır.

 Kümese vantilatör konacaksa, 12 metreden dar kümeslerde sadece soğuk tarafa bakan duvara konur. Hava giriş delikleri öbür duvara açılır. 12 metreden geniş kümeslerde her iki duvarada vantilatör konur.

 Işık İhtiyacı 

Civcivlere büyütme döneminde çok iyi bir aydınlatma programı uygulanmalıdır. İlk 3 gün civcivlerin su ve yemden istifade edebilmeleri için, kümes ışıkları gece yanık tutulur. Sonra aydınlatma programına geçilir. Kümeste metrekareye 2-3 wattlık aydınlık şiddeti hesap  edilmelidir. Günden güne aydınlatma süresi de,  şiddeti de azaltılır. İkinci haftaya gelindiğinde süre 15 saate iner, metrekareye 1.5 watt ışık yeterli olur. Üçüncü hafta 9 saatlik aydınlatma yapılır. 17 haftada süre 9 saat, aydınlatma miktarı metrekareye 2 watt olur.  Fazla  ışıklandırma  gagalamaya ( kannibalizm ) neden olur.

  Gaga Kesimi:

 Civcivlerin birbirini gagalamaması ve yemin ziyan olmaması için gaga kesimi yapılır. Kesimden önce yem verilmez mümkünse K vitamini verilmelidir.

  

Resim 3: Gaga kesimi

 Civcivler 7-10 günlük iken gagaları kesilir. Bu iş gaga kesme aleti ile yapılır. Kesme bıçağı keskin olmalıdır. Bağlama halkası ile burun deliği arasında 2 milimetre genişlik bırakılıp kesim yapılır. Hasta olanların gagası kesilmez. Eğer piliçlerde daha önce gagalama görülmezse 10-14 üncü haftalar arasında veya 18 inci haftalığa kadar da gaga kesilebilir.

 Piliç Dönemi ( 9-20 Hafta )

 Yer İhtiyacı

 Piliçler yerde büyütülecek ise 6-10. haftalar arasında metrekareye 14 piliç, 10-20. haftalar arasında 8 piliç hesap edilir. Kafese alınacak ise piliç başına 280-300 santimetrekare yer hesap edilir.

 Yem İhtiyacı

 Piliçler genelde 12 haftalık büyüme devresinde yaklaşık 6,5 kg yem yerler. Piliçler 12. haftanın  sonuna kadar % 16 proteinli 2750 kcal /kg metabolik enerjili piliç büyütme yemi, 13. haftadan sonra % 13 proteinli 2750 kcal /kg metabolik enerjili piliç geliştirme yemi ile beslenirler. Yaklaşık 15. haftadan itibaren piliçlere mozaik verilmeye başlanır. 

Suluk ve Yemlik İhtiyacı :

 Piliçlerin suluk ve yemlik ihtiyaçları kafes ve yere göre değişmektedir. Kafeste piliç başına yemlik mesafesi 5 cm’dir. Suluk 6-8 pilice 1 nippel hesap edilir. Yerde; yemlik mesafesi, uzun yemliklerde 1 pilice 5 cm’ dir. Yuvarlak yemlik kullanılacak ise 1 yemlik 40 piliç için yeterlidir. Yuvarlak 1 suluk ise 75-80 piliç için uygundur.

 Havalandırma İhtiyacı :

 Piliç kümeslerinin havalandırılması, tavuk kümeslerinin havalandırmasından farksız gibidir. Mevsime ve gece - gündüze göre değişmek şartıyla, rüzgar yönündeki pencereler kısık, aksi yöndeki pencereler açık tutulur. Havalandırma bacalarına takılan aspiratör havalandırmayı kolaylaştırır. Piliç kümeslerinde gerekli hava miktarı 1 kg canlı ağırlık için 3,6-4 metreküp / saattir.

 Işık İhtiyacı :

 Bu dönemde elektrik ampullerinde değişiklik yapmadan ışıklandırma programına devam edilir.

 Piliç döneminde yer kümeslerine 17. haftadan  itibaren folluklar yerleştirilmelidir. Aksi takdirde hayvanlar yere yumurtlama alışkanlığı kazanırlar.

  Yumurta Dönemi ( 21. Haftadan İtibaren )

 Yer İhtiyacı

 Yumurta dönemi yer kümeslerinde geçecek ise metrekareye 6-7 tavuk, kafeste geçecek ise 400 santimetrekareye 1 tavuk hesap edilir. Genelde kafes gözleri, kahverengi yumurtacılardan 4, beyaz yumurtacılardan 5 hayvan alacak genişliktedir.

 Piliçler 16’ıncı haftadan başlayarak yumurtlama kümeslerine nakledilmelidir. 18’inci haftadan sonra nakil zararlı olur.

 Piliçler getirilmeden önce kümes ve ekipman hazırlanır, temizlenir, dezenfekte edilir.

 Piliçlerin yumurtlama dönemini geçirecekleri kümes sistemleri 3 şekilde olabilir:

 1- Yer sistemi( altlıklı)

 2- 2/3’ ü veya 1/3’ ü ızgaralı sistem

 3- Kafes sistemi

 1- Altlıklı Veya Yer Sistemi Kümesler

 Zemin betondur. Üzerine sap, saman, planya talaşı serilir. Bunlar 7-10  cm kalınlıkta yayılır. İçinde çivi, tel, cam gibi maddeler bulunmamalıdır. Kümes metrekareye 5-6 piliç düşecek genişlikte olmalıdır.

 Altlık ıslak olmamalı, ıslandıysa biraz toz kireç ve kuru altlıkla karıştırılıp havalandırılır. Yazın tozlaşma olmaması için altlığın biraz nemlice olması gerekir.

  

Resim 4: Yer sistemi

 2- 2/3’ü Veya 1/3’ü Izgara Sistemi Kümesler

 Kümesin üçte ikisi veya üçte biri ızgaralı olur, gerisi yer sistemidir. Izgaralar yerden 40-50 santimetre yükseklikte yapılır. Hayvanlar genellikle ızgara üzerinde dururlar. Gübreleri aşağıdaki gübre çukuruna düşer. Bu sistemde metrekareye 7-8 piliç düşmelidir.

  

Resim 5: Izgara sistemi

 Kafes sistemine geçmeden bu iki tip kümesteki ekipmanları inceleyelim.

 Folluklar

 4-5 Tavuk için bir folluk bulunur. Kümesin loş kısımlarına yerleştirilir. Altlık olarak talaş veya saman konur. Üstünde tavuk tünemesin diye üstü meyilli yapılır. önüne iki sıra çıtadan yapılmış atlama tahtası konur.

  

Resim 6: Folluklar

 Suluklar

 75-100 tavuk için bir otomatik askılı suluk kullanılır. Temiz su kullanılmalıdır. Sulukların yüksekliği tavukların sırt hizasından 2-3 cm yüksek olmalıdır. Suluklarda daima temiz, taze ve yeterli su bulundurulur.

  Yemlikler

 25-30 Tavuğa bir yemlik hesaplanır. Yemlikte 1-2 gün yetecek yem bulundurulur. Kümese bir sıra suluk, bir sıra yemlik dizilir.

  3-  Kafes Sistemi Kümesler

 Kafes sistemi kümesler çok yaygınlaşmıştır. Bu sistemde her tavuk için 400 cm2 lik yer olmalı. Yani 41X 46 cm.’lik bir kafese 4-5 tavuk konabilir. Kafes önünde 10 cm’ lik yem mesafesi konmalı her tavuğa 10 cm de su içme uzunluğu bırakılmalıdır.

  Kafes Sistemi İyi midir ?

 Bu sistemin pek çok iyi üstünlükleri vardır. Mesela tavukları kontrol edebiliriz, yem kaybı azdır, yumurtalar temiz olur, tavuklar gurk olmaz, fazla işgücü gerekmez.

Resim 7: Kafes sistemi 

Kafes Sisteminin Hiç Sakıncası Yok mu?

 Elbette var. Pahalı bir sistemdir. Yumurta kalitesi biraz düşük olur, kan lekeli ve kırık yumurta oranı biraz fazladır, gübrelerin temizlenmesi sorun yaratır. Kafeste yaşayan hayvana özel bir yemleme gerekir ve çok güçlü ve iyi bir havalandırmaya gerek duyulur.

 Tavuklarin Beslenmesi

 Tavukçulukta en önemli masraf unsuru yemdir. İyi bir beslenme programı ile tavukların ihtiyaç duyduğu tüm besin maddeleri karşılanır.

 Bu besin maddeleri proteinler, karbonhidratlar, yağlar, vitaminler, mineral maddeler ve sudur.

 Tavukların ihtiyaç duyduğu mineral maddeler arasında kalsiyum ve fosfor önemli bir yer tutar.

 Dane yemler tavuk yeminin % 60’ını oluşturur. Bunun yanında soya küspesi, pamuk tohumu küspesi, yonca unu, balık unu, et-kemik unları yem içinde yer alırlar. Proteinli bu besin maddeleri yemin % 30-35’ idir. Geriye kalan % 5-10 kısmını ise vitaminler ve mineral maddeler oluşturur.

 Yem alınacak kuruluşun iyi seçilmesi lazımdır. Yemin gerekli bütün besin maddelerine sahip bulunması önemlidir. Sağlıklı, güvenilir fabrikalardan yem alınmalıdır. İyi bir karma yem avuç içine alınıp kontrol edilirse, nemsiz, akıcı, kötü kokusuz bir örnek olmalıdır.

 Yem torbasının üzerinde yemin cinsi belirtilmiş olmalıdır. İşletmeye getirilen yemler nemsiz ve havadar bir yere konmalı, üst üste 1.5- 2 metreyi geçmeyecek şekilde ızgaralar üzerine istif edilmelidir.

 Yem İhtiyacı :

 Ülkemiz şartlarında bir tavuğun günlük yem tüketimi 120-130 gr arasındadır. Bu miktar tavuğun cinsine, yemlik sistemine, yem kalitesine, kümesin sıcaklığına ve yumurta randımanına bağlı olarak az çok farklılıklar gösterir. Yumurtlama dönemi belli başlı iki kısma ayrılabilir.

  19-42 Haftalık : Büyümenin devamı ve yumurtanın gelişmesi. Bu dönemde tavuklar en az  % 16 proteinli 2650 kcal / kg metabolik enerjili yemlerle beslenir.

 42-74 Haftalık : Bu dönemin 60 haftaya kadarı verimlilik, ileriki haftaları olgunluk dönemi diye ayrılabilir. Bu dönemde % 15 proteinli 2650 kcal / kg metabolik enerjili yemler verilir.

 Yemlik ve Suluk İhtiyacı :

 Tavuk dönemi yemlik ve suluk ihtiyaçları, 1 nippel 4-6 tavuk, 1 yuvarlak suluk 75-80 tavuk. Uzun yemlik 1 tavuk için 7,5-8 cm, 1 yuvarlak yemlik    25-30  tavuk   için düşünülür.

Dikkat edilecek önemli iki nokta ;

 1-Yemliklerin dibinde yemin birikmemesi için, haftada bir defa yemin geciktirilerek verilmesi ve böylece yemin tamamen yenmesini sağlamak.

 2-Sulukları haftada en az iki kere yıkamak.

 Tavuklar Çevre Koşullarından Çok Etkilenirler

 Tavukların az yem tüketip, çok yumurta vermesi esastır. Hasta olmadan sürekli üretim içinde olmalıdırlar. Bu nasıl olur ? Kümes koşullarının uygunluğu çok önemlidir.

 Ne sıcak ne soğuk ..!

 Tavukların sevdiği bir ısı vardır. 13-18 dereceler arası en uygundur, buna konfor bölgesi diyoruz. Sıcaklık düşerse hayvan ısınmak için daha çok yem yer,  yediği yem ile vucudunu ısıtır, yumurta verimi düşer. Sıcaklık yükselirse, iştahsızlık olur, yemi az yer, yumurta verimi düşer ve ince kabuklu küçük yumurtalar yumurtlar.

 Fazla Nem Olmamalı

 Kümeste ısı yükselince nem de yükselir. Bu zararlıdır. Tavukların tüyleri kirli olur, göğüs etinde kabarcıklar oluşur, kümes içinde amonyak gazı çıkar, yumurtalar kirli olur.

 Nem oranı ne  kadar olmalı?

 Kümes sıcaklığı 18 derece iken nem oranı % 60 olmalı. Kafes sisteminde nem oranı % 50-60 arasında bulunmalıdr.

 Havalandırma İhtiyacı

 Piliç dönemi havalandırılmasından farksızdır. Tavuk kümeslerinde beher kg canlı ağırlık için değiştirilmesi gereken hava miktarı, kış mevsimi için minimum 0,48-1,40 metreküp/saat, yaz mevsimi için  3,6-7 metreküp / saattir.

 Kümese girince burnumuza kötü bir koku çarpıyorsa kümes havasız demektir. Yani kümeste karbondioksit ve amonyak gazları birikmiş, ısı ve nem artmıştır. Kümes mutlaka havalandırılmalıdır. Bunun için ya hava giriş-çıkış delikleriyle yada vantilatörle hava değişimi sağlanır.

 önemli olan şiddetli hava cereyanına sebep olmamaktır. Hızlı hava değişiminden tavuklar rahatsız olur.

 Işık İhtiyacı

 Işık, yumurta verimine ilişkin bazı iç salgı bezlerinin faaliyetini arttırarak yumurta verimini yükseltir. Bu dönemde metrekareye 3 wattlık ışık yoğunluğu düşünülür. Günlük ışık miktarı 12-13 saatten haftalık yarım saat arttırılarak 15-16 saate çıkarılır.

 Kümeslerde ışıklandırma güneş ışığı yardımıyla ve elektirikle yapılır. Ampuller yerden iki metre yukarıda ve üzeri reflektörlü olur. Aydınlanmayı sağlamak için 4’er metre aralıkla 40’ar watlık ampuller kullanılır.